Bahsettiğimiz bu bitki, halk ortasında “ceset bitkisi” olarak bilinen amorphophallus titanum. Yaklaşık 2 metre uzunluğundaki bu bitki, 10 yılda bir çiçek açıyor. 24 ila 48 saat dayanabilen bu çiçeklerin kokusu çürümekte olan ete benzediğinden, ‘ceset bitkisi’ ya da ‘ceset çiçeği’ yakıştırması yapılıyor.
Son olarak Avustralya’nın Geelong kentindeki botanik bahçelerinde bulunan amorphophallus titanum’un çiçek açması tekrar büyük heyecan yarattı. Bu çok az bitkiyi koklama fırsatını yakalamak isteyen binlerce insan bahçelerin girişinde uzun kuyruklar oluşturdu.
“YAKLAŞTIKÇA İÇERİDEN GELEN ÖĞÜRME SESLERİNİ DUYMAYA BAŞLADIM”
The Guardian muhabiri Henry Belot da çiçeği koklamak için Geelong Botanik Bahçeleri’ne gidenlerden biriydi. Belot, o anları, “Hepsi bitkiyi koklamak için bekleyen binlerce bireyden oluşan kuyrukların yanından yürürken güneşte kalmış küflü peynir kokuları ilerideki cam seradan burnuma gelmeye başladı. Yaklaştıkça içeriden gelen öğürme seslerini de duymaya başladım. Yanına yaklaştığınız vakit koku dalgalar halinde sizi buluyor. Kısa müddetliğine alışır üzere oluyorsunuz lakin çabucak yeni bir makûs koku daha burnunuza geliyor” tabirleriyle anlattı.
Ceset bitkisinin anavatanı Endonezya’nın Sumatra Adası. Bitkinin çiçek açması, üstte da belirttiğimiz üzere, 10 yılı bulabiliyor. Çiçeklerin ömrü ise 24 ila 48 saat sürüyor. Bu kısa mühlet içinde bitkiden çürüyen ete misal bir koku yükseliyor.
Ancak koklayan bireylerin sözlerine bakılırsa, bu koku birden fazla berbat kokunun birleşimine benziyor. Çünkü bitkiyi koklayan herkes, hissettiklerini farklı bir şeye benzetiyor.
HERKES FARKLI BİR ŞEYE BENZETİYOR
Geelong’da da benzeri bir durum yaşandı. Belot’un konuştuğu meraklılardan biri kokuyu “kirli çorap gibi” diye tanım ederken “çürüyen keseli sıçanlar”, “ölü tavşan”, “gerçekten makus bir ayak kokusu”, “yolda otomobil çarpmasıyla öldükten sonra ısınmış hayvan cesedi” üzere tanımlamalar yapanlar da vardı. Nefes alabilmek için koşa koşa cam seradan çıkan bir genç “çürüyen bir kutu ton balığı konservesi” tarifini kullanırken, çiçeğin görünümünü erkeklik organına benzetenler de oldu.
Ceset çiçeği açtığı vakit yaşanan kimyasal tepkiler çürümekte olan et kokusunu havaya yayıyor. Bu koku sinekler ve leşçil böcekler üzere hayvanları bitkiye çekip tozlaşmanın hızlanmasını sağlıyor.
Orman yerlerinin süratle kaybolması, amorphophallus titanum bitkisinin soyunu da tehlike atmış durumda. Bu nedenle botanikçiler bitkinin gitgide artan popülerliğini memnuniyet verici bir durum olarak karşılıyor.
2013’TE ÇİMLENDİRİLDİ, 11 YAŞINDAYKEN AÇTI
Geelong Botanik Bahçeleri’nde bulunan ceset bitkisi 2013 yılında Adelaide’da bulunan Mount Lofty Botanik Bahçeleri’nde botanikçi olarak vazife yapan Matt Coulter tarafından çimlendirildi ve 2021’de Geelong’a bağışlandı.
O tarihten bu yana bitkiyle yakından ilgilenen bahçıvan Lucy Griffith, The Guardian’a yaptığı açıklamada, “Bitkinin müthiş kokusunun hedefi sinekleri ve leşçil bitkileri çekerek tozlaşmaya yardımcı olmak. Çiçek açtığında insanların çok farklı kokular aldığını görmek çok ilginç” dedi.
Amorphophallus titanum’un hayat döngüsünün başlangıcında tohum çimlenerek bitki soğanını oluşturuyor ve süratle küçük bir yaprak çıkarıyor. 1 ila 1,5 yıl içerisinde birinci çıkan yaprak dökülüyor ve bitki 3-6 ay ortası sürecek bir uyku periyoduna giriyor. Uyku devrinden sonra çıkan yeni yaprak, evvelki yapraktan daha büyük oluyor ve toprağın altındaki soğanın gelişimi devam ediyor. Ortalama ömrü 35-40 yıl olan bitki bu müddette uyku ve yaprak döngüsünden geçiyor. Yumru filizlerinden, çiçeğin ortasında yer alan sert sarı kısmı çıkıyor. Ortası boş olan bu kısmın uzunluğu 2 metreyi bulabiliyor. Bu uzun modülün sıcaklığının 35-40 derecelere çıkmasıyla koku uzak aralara kadar ulaşabiliyor. Uzun sapın etrafında yeşil üzerine beyaz benekli bir çiçek açıyor. Çiçekten sonra çıkan tek yaprağın genişliği ise 4 metreyi bulabiliyor. Bu özelliği ile amorphophallus titanum dünyanın en büyük yaprak boyutuna sahip bitkisi özelliğini de taşıyor. Çiçek açmadan evvelki tartısı 15-20 kilogram civarında olan bitkinin soğanının tartısı çiçek açtığında 70-90 kilogramı bulabiliyor.
BİNLERCE KİŞİ DAKİKA DAKİKA İZLEDİ
Öte yandan bitkiyi koklayamasa da açılma sürecini yakından takip edenler de var. Geelong’dan yapılan canlı yayın sayesinde ABD’den Nepal’e 55.000 kişi ceset bitkisinin çiçek açmasını dakika dakika izleme bahtı buldu.
O bireylerden biri de Leopold’de yaşayan öğretmen Melissa Smith oldu. Bitkinin “tek sözle muhteşem” olduğunu belirten Smith, “Bir haftadır bahçeye gelip canlı yayın aracılığıyla çiçeğin büyümesini izliyoruz. Sahiden çok hoş, burada olması çok özel bir deneyim” tabirlerini kullandı.
Canlı yayına geçtiğimiz hafta bitkinin sıcaklığını takip eden bir termometre de eklendi ve izleyenlere iç sıcaklığın 40 derecenin üzerine çıkması halinde çiçeğin açılacağı bildirildi.
ÖMRÜ ÇOK KISA SÜRECEK
Geelong Botanik Bahçeleri çiçek ölene kadar 24 saat açık kalacak. Çiçeğin salı gecesine ya da çarşamba gününe kadar yaşayacağı kestirim ediliyor.
Griffiths, bu kadar çok insanın bitkiye ilgi duyduğunu görmenin “harika” olduğunu belirterek, “Umarım artan bu popülerlik orman kayıplarıyla ilgili farkındalığı artırır” dedi.
Kendini “tam bir bahçe insanı” olarak nitelendiren Rachael Edwards, çiçeği görmek için otomobille 1 saat uzaktaki Colac’tan geldiğini ve 2 saat sırada beklediğini anlattı. Akrabalarını da beraberinde getirdiğini lakin onlara ne göreceklerini söylemediğini kelamlarına ekleyen Edwards, “Buraya gelene kadar neyle karşı karşıya olduğumuzu bilmiyorlardı. Koku yüzüme tokat üzere çarptı. Yaklaştıkça kötüleşti” dedi.
Portarlington’da yaşayan Jane Flowers ise bitkinin “tek sözle güzel” olduğunu söyledi. Saatlerce sırada bekleyen birçok kişi üzere Flowers da bu hafta bitkiyi tekraren ziyaret ettiğini belirterek, “Koku beni çok rahatsız etmedi lakin daha evvel bu türlü bir şeyi katiyen koklamamış olduğum kesin. Neye benzediğini tanım etmesi çok sıkıntı bir kokuydu” diye konuştu.
ODTÜ Biyolojik Bilimler Kısmı, Moleküler Bitki Besleme Laboratuvarı’nda vazifeli Dr. Öğretim Üyesi Seçkin Eroğlu, doktora sonrası araştırmaları için gittiği ABD Dartmouth Koleji’nin serasında görme talihini yakaladığı bu ender bitkiyi birkaç yıl evvel Hurriyet.com.tr’ye şu sözlerle anlatmıştı: “Bulunduğum kolejin serasında dört yıldır uykuda olan bu çiçek, sera çalışanlarının hesaplamalarına nazaran bir iki hafta sonra açacaktı. Herkes heyecanlıydı. Çiçeğe Murphy ismini koymuşlardı. Sokakta dolaşırken herkesin Murphy’den bahsettiğini duyabilirdiniz. Ağaçların üzerlerine Murphy’nin açacağını, seranın toplumsal medya hesaplarından takipte kalınması gerektiğini bildiren afişler asılmıştı. Seranın yer aldığı biyoloji kısmında ise afişler her gün değişiyordu. ‘Hayır’ deniyordu afişlerde, ‘Murphy bugün de açmadı, lütfen yarını bekleyin…’ Murphy şimdi açmadan da pek çok ziyaretçi çekmişti fakat açtığında kentin ve üniversitenin en büyük haberi haline geldi. Seradaki başka bitkiler hissedebilselerdi, Murphy’ye olan bu ilgiyi elbet kıskanacaklardı. Beni en çok şaşırtan şey çiçeğin envai çeşit böcekle nasıl kaplandığıydı. Dev çiçeğin içinde daha evvel o serada hiç rastlamadığım böcekler, karıncalar, sinekler dolaşıyordu. Çiçek bitkilerin çiftleşme organıdır; kendileri öbür bitkiye hareket ederek gidemedikleri için bunu üzerlerinde böcek dolaştırarak yaparlar. Bu en temel gerçeği bilmeme karşın, bir anda bu kadar böceğin ortaya çıkması yeniden de beni şaşırtmıştı. Dört gün kadar açık kaldı Murphy ve bu ürede kokusu binaya girer girmez fark ediliyordu. Dördüncü günün sonunda yine yavaş yavaş uykuya daldı. Evvel böcekler ayrıldı, sonra beşerler… Afişler indirildi. Bir dahaki çiçek açımına kadar, hayat eski rutinine döndü. Murphy’i bir sefer görenler ve koklayanlar onu herhalde hiçbir vakit unutamayacaklar.”